Sociale cognitie is het vermogen van waarnemen, interpreteren en handelen naar sociale informatie. Hierbij zijn veel hersengebieden betrokken, deze gebieden zijn door hun ligging gevoelig voor traumatisch hersenletsel, bijvoorbeeld de frontaalkwabben. Matig tot zwaar traumatisch hersenletsel heeft een grote invloed op sociale cognitie. Er worden fouten gemaakt bij het herkennen van emoties, interpreteren van sociale signalen en het aanpassen van gedrag aan de context. Dit leidt tot afwijkend sociaal gedrag en heeft invloed op sociale contacten, participatie en kwaliteit van leven. Bij de huidige behandeling van de gevolgen van hersenletsel wordt zelden sociale cognitie in kaart gebracht. Valide meetinstrumenten die vertaalbaar zijn naar het dagelijks leven ontbreken. Slechts deelaspecten van sociale cognitie zijn onderzocht, los van hun effect op het dagelijks leven. Het proefschrift richt zich op het vinden van een ecologisch valide meetinstrument en het evalueren van het effect van sociaal cognitieve behandeling bij matig tot zwaar traumatisch hersenletsel. 

Allereerst werd de TASIT (The Awareness of Social Inference Test) een dynamische test, die gebruik maakt van videobeelden, ingekort en vertaald naar het Nederlands. De verkorte Nederlandse versie bleek vergelijkbaar te zijn met de Engelse versie en een goede psychometrische kwaliteit te hebben.

De test vertoont samenhang met andere sociale cognitie tests en is in staat onderscheid te maken tussen gezonde mensen en mensen met een vorm van hersenletsel. De test geeft een mooie indicatie van beperkingen in sociale cognitie, maar verder onderzoek is noodzakelijk. Er bleken diverse aandachtspunten, zoals verschillen in de resultaten van de parallelversies en de invloed van onderwijsniveau.

Daarnaast werd gekeken naar het effect van emotie herkenning op het nemen van risicovolle beslissingen. Hiervoor werd gebruik gemaakt van de Iowa Gambling Task, een gokspel waarbij spelers vanuit feedback leren veilige keuzes -en dus winst- te maken. Alleen herkenning van angst had invloed op het maken van veiligere keuzes. Hoe beter de angst herkenning, des te beter de keuzes. Dit gold voor zowel gezonde proefpersonen als voor mensen met matig tot zwaar hersenletsel. Opleidingsniveau speelde een rol bij betere angstherkenning. Mogelijk helpt niveau van onderwijs daarmee om beperkingen te compenseren. Opvallend was dat het soort en de ernst van hersenletsel en hoe lang geleden het letsel was opgelopen geen invloed hadden op de herkenning van angst en het maken van veiligere keuzes. Mensen met hersenletsel herkenden over het geheel genomen angst slechter en maakten risicovollere keuzes. Wel was ook bij de groep met hersenletsel een toename van betere keuzes te zien.

In een vervolgstudie werd de bijdrage van het testen van sociale cognitie en dysexecutief gedrag op de voorspelling van sociale participatie en deelname aan werk bekeken. Van sociale cognitie werden het herkennen van emoties en Theory of Mind gemeten. Theory of Mind is het sociaal-cognitief vermogen om gevoelens, gedachten, ideeën en intenties aan jezelf en aan anderen toe te schrijven en op basis daarvan gedrag te voorspellen en te verklaren. Patiënten met hersenletsel werden vergeleken met gezonde proefpersonen. Van de patiënten bleek niemand op zijn oude niveau van sociale participatie en 98% niet meer op het oude niveau van werk of studie te functioneren! Sociale cognitie en desexecutief gedrag gemeten met een vragenlijst die was afgenomen bij een naaste bleken significant bij te dragen aan de voorspelling van sociale en arbeidsparticipatie, zelfs sterker dan ernst van het letsel, executief functioneren en leeftijd. De bijdrage van Theory of Mind was het grootst. Leeftijd droeg alleen bij aan het voorspellen van participatie in combinatie met executief en sociale cognitief functioneren. Beide worden beïnvloed door leeftijd.

Met behulp van delen van verschillende bestaande trainingen is de T-ScEmo (Treatment of Social cognition en Emotion Regulation ontwikkeld. In hoofdstuk 5 wordt deze training gedetailleerd omschreven. Een aanrader is het lezen van de casus. Mocht je werken met mensen met hersenletsel, dan ben je daardoor gelijk gemotiveerd om de uitgebreide opzet van de training te lezen. 

De T-ScEmo training werd qua effectiviteit vergeleken met de Cogniplus. De Cogniplus richt zich op het verbeteren van algemene cognitieve vaardigheden zoals aandacht, werkgeheugen en executieve functies. Deelnemers werden at random verdeeld over de trainingen en beide trainingen werden door een psycholoog begeleid. Beide trainingen lieten verbeteringen zien op de meeste afhankelijke variabelen, maar de T-ScEmo groep het meest. Zij waren beter in het behalen van doelen, hadden een betere relatie, vertoonden meer empathie, meer verbetering in sociaal gedrag en participatie, afname van draaglast en waren meer tevreden met de behandeling. Effecten hielden stand tot de laatste meting 3-5 maanden na training. De T-ScEmo training is veelbelovend, niet alleen voor patiënten met traumatisch hersenletsel, maar ook andere vormen van hersenletsel die tot dezelfde problematiek leiden.

Take home message: Wees je bewust van het effect van sociale cognitie op het aansturen van gedrag. Met wat mensen niet zien of voelen, kunnen ze ook geen rekening mee houden. Hoger opgeleide mensen kunnen echter mogelijk compenseren.

Ook andere oorzaken van hersenletsel, zoals een beroerte, ziekte van parkinson of alcohol gerelateerde schade kunnen leiden tot gebrekkige sociale cognitie. Meten en behandelen van sociale cognitie en dysexecutief gedrag kan bijdragen aan meer sociale en arbeidsparticipatie en een betere kwaliteit van leven. Met training van sociale cognitie kun je relaties redden.